Gurung Basic Grammar, part: XII.

गुरुङ आधारभूत व्याकरण, भागः १२

A motto of Gurung language.

नमस्कार, म स्वतन्त्र लेखक चोग डीबी गुरुङ यहाँहरुलाई ‘गुरुङ स्कुल’को ब्लगमा स्वागत गर्दछु । संवत २०६९ सालमा प्रकाशित ‘तमू क्योए दे प्यक्ष्या’ नामक पुस्तकको सामग्रीहरुलाई केही संशोधन र परिमार्जन गरी, ‘गुरुङ आधारभूत व्याकरण, भागः १२’ शिर्षकमा ब्लग मार्फत पाठकहरु समक्ष पुनः पस्कने प्रयास गरेको छु । गुरुङ भाषाको वर्तमान अवस्थालाई नियालेर हेर्दा, बिभिन्न गाउँ र ठाउँ अनुसार स्थानीय भाषा, भाषी, भाषीका, लय, रानी, बानी र थेगोमा धेरथोर फरक हुनु स्वभाविकै हो । तर, मूल भावमा खासै अन्तर छैन । बिद्धान पाठकहरुलाई प्रस्तुत विषय वस्तुको सन्दर्भ, मर्म र भावना समय सापेक्ष रहेको भन्ने कुरा मनमा लागेमा आफन्तहरुलाई पनि शेगर गर्नु होला ।

१. राज्य व्यवस्था (ह्युल नाँब):

राज्य (ह्युल) ।। व्यवस्था (नाँब) ।।

राजदरबार (म्रुँधीँ) ।। राजधानी (म्रुँह्युल) ।।

राजा (ख्याल्बो म्रुँ) ।। रानी (ख्याल्स्यो मँ्रुस्यो) ।। युवराज (मँ्रुख्ले) ।। राजकुुमार (क्रख्ले) ।। सेना (त्हनो) ।।

सेनापति (क्रथेख्ले) ।। सभा (छोँज) ।। सभाघर (छोँजधीँ) ।। सभासद् (छोँंची) ।। सभाध्यक्ष (छोँजख्ले) ।।

मन्त्री (स्योँली चन्पो ख्याल) ।। मन्त्रालय (स्योँलीधीँ) ।। न्यायालय (ताँधीँ) ।। न्यायाधीश (ताँख्ले) ।।

तालुुकदार (जिमाली) ।। मौलाको धनी (त्होख्ले) ।। पूजाघर (नाँधीँ) ।। पितृघर (खेमाघीँ) ।।

सामाजिक संस्था (रुधीँ) ।। गुम्बा (क्वेएबँु) ।। पच्यु (खेगी) ।। ख्लेप्रेँ (खेगी) ।। लम (खेगी) ।।

प्राज्ञ (चोग) ।। ज्योतिषी (पैडी) ।। प्रतिष्ठान (चोगैधीँ) ।। प्रमुख (क्रब) ।। प्रधान (ख्ह्रोँ) ।।

कुलपति (प्रेडिख्ह्रोँ) ।। उपकुलपति (च्योँपे्रडिख्ह्रोँ) ।। कुलप्रमुख (त्हक्र) ।।

उपकुलप्रमुख (च्योँत्हक्र) ।। परम्परा (प्य) ।। संस्कार (क्ष्या) ।। संस्कृति (प्यक्ष्या) ।।

कटुवाल (स्यार्बो) ।। सर्वसाधारण (म्हिन्कुचु) ।।

२. राज्यको अंगहरु (ह्युलये छख्होमै):

राष्ट्र (ह्युल) ।। राज्य संघ (ख्याल्स) ।। राष्ट्रिय (ह्युल्स) ।।

राष्ट्रियता (ह्युल्थेँ) ।। राजधानी (म्रुँह्युल) ।। अञ्चल प्रदेश (ह्युल्ठ्हो) ।।

जिल्ला (ठ्हो) ।। क्षेत्र (नाल) ।। गाउँ (नास) ।। सहर (तोँस) ।।

बजार (चुँस) ।। हाट (पोँस) ।। कलात्मक वस्तु (च्योच्योसै) ।। विभाजन (लेप्रेँब) ।।

पुुरानोगाउँ (पुर्नास) ।। माझगाउँ (माझनास) ।। डाँडागाउँ (कोँनास) ।। गैरीगाउँ (कोनास) ।।

पुच्छारगाँउ (क्योनास) ।। बाटो (क्याँ) ।। पसल (चुँधीँ) ।। बाटोघाटो (क्याँन्हेँ) ।। चौतारो (न्हेँ) ।।

भान्स (ह्योख्लो) ।। पाटी (थाँटी) ।। होटल (फ्ह्रैँधीँ) ।। रेष्टुरा (चथुँधीँ) ।।

३. सांसदीय प्रणाली (ह्युल्छेँब छ्याब):

सरकार (ख्ह्रिछोँ) ।। केन्द्रीय सरकार (क्र ख्ह्रिछोँ) ।।

राज्य सरकार (ठ्हो ख्ह्रिछोँ) ।। क्षेत्र विधायक (नाल चीब) ।।

राष्ट्रपति (ह्युलचीब) ।। उपराष्ट्रपति (च्योँह्युलचीब) ।।

राज्यपाल (ठ्होचीब) ।। राजदूत (म्हिथेचीब) ।।

सभामुख (छोँजख्ले) ।। उपसभामुख (च्योँछोँजखले) ।।

संसद (ह्युल्छोँ) ।। सांसद (छोँचीब) ।। सांसदीय (ह्युल्छेँब) ।। प्रणाली (छ्याब) ।।

सांसद सचिवालय (छोँजचीब फ्ह्रिक्ष्याधीँ) ।। मन्त्रालय (स्योलीधीँ) ।।

प्रधान मन्त्री (ख्ह्रोँ स्योली) ।। उपप्रधान मन्त्री (च्योँख्ह्रोँ स्योली) ।।

गृह मन्त्री (धीँ स्योली) ।। रक्षा मन्त्री (ख्हो स्योली) ।।

परराष्ट्र मन्त्री (क्याह्युल स्योली) ।। कानुन मन्त्री (ताँकृ स्योली) ।।

पर्यटन मन्त्री (फ्ह्रैँ स्योली) ।। कृषि मन्त्री (म्रोँकेए स्योली) ।।

वाणिज्य मन्त्री (चुँकिँब स्योली) ।। जलस्रोत मन्त्री (क्युपिब स्योली) ।।

श्रम मन्त्री (केए स्योली) ।। शिक्षा मन्त्री (खोँताँ स्योली) ।।

संस्कृति मन्त्री (प्यक्ष्या स्योली) ।। खाद्य मन्त्री (चपि स्योली) ।।

अर्थ मन्त्री (ह्योँ स्योली) ।। सामान्य प्रशासन मन्त्री (नुम चाँचोपाँचो स्योली) ।।

मुख्य मन्त्री (चीब स्योली) ।। उपमुख्य मन्त्री (च्योँचीब स्योली) ।।

मन्त्री परिषद (स्योली छोँज) ।। ग्रामीण विकास मन्त्री (नास छ्याँल बस्योली) ।।

शहरी विकास मन्त्री (तोँस छ्याँल स्योली) ।। भूमि सुधारमन्त्री (म्रोँ फ्रब स्योली) ।।

उद्योग मन्त्री (क्यकेए स्योली) ।। सूचना तथा जनसम्पर्क मन्त्री (ताँस दे म्हिथ्हो स्योली) ।।

सडक तथा पुल निर्माण मन्त्री (क्याँ दे चाँ क्यचोँ स्योली) ।।

विद्युत मन्त्री (मिपद स्योली) ।। स्वास्थ्य तथा जनकल्याण मन्त्री (ज्युतुँ दे म्हिन्कुच्यो स्योली) ।।

पशुपालन मन्त्री (खेदो न्हब स्योली) ।। यातायात मन्त्री (खबयाब स्योली) ।।

वन तथा खानी मन्त्री (त्हेँ दे खानी स्योली) ।। धर्म र संस्कृति मन्त्री (ह्रिक्ष्या दे प्यक्ष्या स्योली) ।।

राज्य मन्त्री (ठ्हो स्योली) ।। सहायक मन्त्री (ल्हो स्योली) ।।

४. सचिवालय (फ्ह्रिक्ष्याधीँ):

प्रमुख सचिव (क्रथे फ्ह्रिचीब) ।। सचिव (फ्ह्रिचीब) ।।

सहसचिव (ल्होफ्ह्रिचीब) ।। उपसचिव (च्योँफ्ह्रिचीब) ।।

संयुक्त सचिव (थोफ्ह्रिचीब) ।। निर्देशक (ताँथोँब) ।। सहनिर्देशक (च्योँताँथोँब) ।।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी (क्रथे ठ्हो लेख्ह्रोँ) ।। अधिकृत (लेख्ह्रोँ) ।। सहअधिकृत (ल्होलेख्ह्रोँ) ।।

लेखापाल (फ्ह्रिख्ह्रोँ) ।। सहलेखापाल (ल्होफ्ह्रिख्ह्रोँ) ।। सचिवालय (फ्ह्रिक्ष्याधीँ) ।।

कार्यालय (केएक्ष्याधीँ) ।। सुरक्षाकर्मी (म्हिछब) ।। सुरक्षालय (म्हिछधीँ) ।।

सुरक्षा अधिकृत (म्हिछ लेख्ह्रोँ) ।। पिउन (फ्योछैँ) ।। सहचारी (तेँबो) ।। कर्मचारी (केएच्यो) ।।

मर्यादा पालक (स्यार्बो) ।।

५. संघसंगठन (थेछोँ):

संघसंगठन (थेछोँ) समिति (प्रेछोँ) ।।

अध्यक्ष (ख्ह्रोँ) ।। उपाध्यक्ष (च्योँख्ह्रोँ) ।।

सभापति (छोँक्र) ।। उपसभापति (च्योँछोँक्र) ।।

महासचिव (फ्ह्रिथेचीब) ।। सचिव (फ्ह्रिचीब) ।। सहसचिव (च्योँफ्ह्रिचीब) ।। कोषाध्यक्ष (मुइख्ले) ।।

सदस्य (ताँस्य) ।। सहकोषाध्यक्ष (च्योँमुइख्ले) ।। मासिक बैठक (कुण्दो छोँज) ।।

नियमित बैठक (तदिब छोँज) ।। अपरझट बैठक (अपरझट छोँज) ।। विशेष बैठक (खास छोँज) ।।

थिति सभा (थिति छोँज) ।। वार्षिक सभा (तिदि छोँज) ।।

अर्ध वार्षिक साधारण सभा (तुर्गु मार्गु छोँज) ।। क्षेत्रीय सभा (नाल छोँज) ।। महासभा (थेछोँज) ।।

निर्णय (ताँकृब) ।। आसन ग्रहण (ख्लो पिँब) ।। प्रमुख अतिथि (क्रथे फ्ह्रैँ) ।। विशेष अतिथि (खास फ्ह्रैँ) ।।

सहभागीहरु (म्हिन्कुचुमै) ।। महिला तथा सज्जनवृन्द (रिँईमए दे म्हिथेबमै) ।।

व्याच वितरण (बैच चुब) ।। मन्च (गरह) ।। मन्तब्य (पोँताँ) ।।

उद्घोषक (पोँरिब) ।। उद्धोषिका (पोँरिस्यो) ।।

प्रथम चरण (ओसोँ पलर) ।। दोस्रो चरण (ङ्हिसोँ पलर) ।। अन्तिम चरण (क्ष्हिँसोँ पलर) ।।

चियापान (चाक्यु) ।। छलफल (ताँस्यारब) ।। सांस्कृतिक कार्यक्रम (नाचख्याल) ।।

रमाइलो कार्यक्रम (तोँबलेँब) ।। केन्द्रिय समिति (क्र प्रेछोँ) ।।

सञ्चालक समिति (चाँपाँचो प्रेछोँ) ।। कार्य समिति (केए प्रेछोँ) ।। उपसमिति (च्योँप्रेछोँ) ।।

क्षेत्रीय समिति (ठ्हो प्रेछोँ) ।। शिक्षा विभाग (खोँताँ चुकोँ) ।। अर्थ विभाग (ह्योँ चुकोँ) ।।

विदेश विभाग (बेह्युल चुकोँं) ।। महिला विभाग (रिँईमए चुकोँ) ।। संगठन विभाग (थेछोँ चुकोँ) ।।

प्रकाशन विभाग (फ्ह्रितेब चुकोँ) ।। प्रशासन विभाग (केछब चुकोँ) ।।

बालबालिका विभाग (कोल्मए चुकोँ) ।। स्थानीय विभाग (नास चुकोँ) ।।

सञ्चार विभाग (ताँफुँब चुकोँ) ।। उद्योग विभाग (क्यकेए चुकोँ) ।।

चलचित्र विभाग (च्योसै चुकोँ) ।।

६. व्यवसाय (ह्रस्यकेए):

व्यवसाय (ह्रस्यकेए) ।। व्यापार (छौँ) ।। ब्यापारी (छौँब) ।।

आयात (चाकोब) ।। निर्यात (क्याकोब) ।। आयात कर्ता (चाकोमि) ।। निर्यात कर्ता (क्याकोमि) ।।

ठेकदार (केएछैँ) ।। ठेकेदारी (केएछैँब) ।। डाक्टर (मैएङोब) ।। नर्स (ल्होङोब) ।।

इन्जिनियर (क्यताब) ।। पायलट (फ्हुरमि) ।। ध्यापक (चिलोम्हि) ।। प्राध्यापक (थेलोम्हि) ।।

वकिल (ताँख्ह्रोँ) ।। वकालत (ताँस्यार) ।। ड्राइभर (क्याँप्रब) ।। कन्डक्टर (स्योप्रब) ।।

शिक्षक (लोमि) ।। शिक्षिका (लोमिस्यो) ।।

गीतकार (क्वेताँब) ।। संगीतकार (ह्राताँब) ।। फोटोग्राफर (फ्ल्हताँब) ।। चित्रकार (छताँब) ।।

पत्रकार (ताँख्रुब) ।। पत्रकारिता (ताँख्रुबकेए) ।। लेखक (फ्ह्रिमि) ।। लेखिका (फ्ह्रिमिस्यो) ।।

गायक (फ्रिँमि) ।। गायिका (फ्रिँमिस्यो) ।। साहित्यकार (फ्ह्रिताँब) ।। उपन्यासकार (मैँएताँब) ।।

रचनाकार (फ्ह्रिताँब) ।। कलाकार (केएताँब) ।। नाट्यकार (नताँब) ।। सुचीकार (ताटुब) ।।

डकर्मी (बाचोँब) ।। सिकर्मी (सिँछाब) ।। जागिर नोकरी (केएब) ।। पशुपालन (फ्ह्रोँन्ब) ।।

किसान (म्रोँताब) ।। मौरीपालन (क्वैन्हब) ।। समाज सेवा (हेँदो) ।। परोपकारी सेवा (छकिँब हेँदो) ।।

वागवान (तुँह्रब) ।। पुष्पवान (टह्रब) ।। गृहिनी (धीँस्यो) ।। गृहविज्ञान (धीँह्रब) ।।

धर्म गुरु (पच्यु ख्लेप्रेँे (नम लम लामा) ।।

७. पत्रकार (ताँख्रुब):

पत्रकार (ताँख्रुब) ।। पत्रकारिता (ताँख्रुबकेए) ।।

प्रधान सम्पादक (फ्ह्रिख्रुब चीब)) ।। सम्पादक (फ्ह्रिख्रुब) ।।

सम्पादकीय (फ्ह्रिख्रुबताँ) ।। सम्पादक मण्डल (फ्ह्रिख्रुब लेछोँ) ।। संवाददाता (ह्रेताँब) ।।

समाचार (ह्रेताँ) ।। पत्रिका (खेताँ) ।। मुखपत्र (सुँताँ) ।। दैनिक पत्रिका (ङ्ह्यम खेताँ) ।।

मासिक पत्रिका (कुन्दो खेताँ) ।। रिपोर्टर (ताँचोँब) ।। समाचार वाचक (ह्रेताँ बिब) ।।

प्रुफ रिडिङ (फ्ह्रि सैएब) ।। छापाखाना (फ्ह्रिच्याब) ।। प्रकाशन (फ्ह्रितेब) ।। प्रकाशक (फ्ह्रिचोँब) ।।

प्रेस (फ्ह्रिसाँ) ।। प्रेस स्वतन्त्रता (फ्ह्रिसाँ पोँसाँब) ।। पत्रकार सम्मेलन (फ्ह्रिसाँ छोँज) ।।

लेखक (फ्ह्रिमि) ।। लेखिका (फ्ह्रिमिस्यो) ।। संस्करण (च्याखे) ।। प्रथम (ओसोँ) ।।

द्धितीय (ङ्ह्सिोँ) ।। तृतीय (सोँसोँ) ।। प्रति (वटा) ।। मुल्य (सैए) ।। मुद्रण (फ्ह्रिच्याब) ।। वितरण (चुब) ।।

बिक्रि (चुँब) ।। व्यवस्थापक (चाँचोपाँचो) ।। फोटोग्राफर (फ्ल्हतेब) ।। रेडियो (ङेँएसै) ।।

टेलिभिजन (ङ्ह्युसै) ।। चलचित्र (च्योसै) ।। वृत्तचित्र (फ्ल्हसै) ।। सर्वाधिकार (फ्ह्रिख्ले) ।।

८. राजनीति (म्रुँताँ):

राजनीति (म्रुँताँ) ।। राजनीतिक (म्रुँताँब) ।। प्रजातन्त्र (म्हिसाँ) ।। प्रजातन्त्रिक (म्हिसाँब) ।।

स्वतन्त्र (पोँसाँ) ।। स्वतन्त्रता (पोँसाँब) ।। नेता (नरी) ।। नेत्री (नरीस्यो) ।। नेतृत्व (नरिब) ।। पार्टी (ताँछोँ) ।।

राजनीतिक पार्टी (म्रुँताँब ताँछोँ) ।। काँग्रेस पार्टी (नुबछ्याब ताँछोँ) ।।

समाजवादी पार्टी (मबनुब ताँछोँ) ।। वामपन्थी पार्टी (मबछ्याब ताँछोँ) ।।

जनवादी पार्टी (सक्यो ताँछोँ) ।। जनजाति पार्टी (ह्युलक्यो ताँछोँ) ।।

चुनाव (सएब) ।। उम्मेदवार (त्होराब) ।। राजनीतिक कार्यकर्ता (म्रुँताँब ताँछा) ।।

प्रचार प्रसार (ताँचुब) ।। पोस्टर पमप्लेट (फ्ह्रिक्ष्यो) ।। एजेन्ट (त्होरी) ।। भोट (त्होग) ।।

मत पेटिका (त्होग च्युदु) ।। मत गणना (त्होग च्यौब) ।। घोषणा (ताँपिब) ।।

मत गणना अधिकृत = त्होग च्यौब लेख्ह्रोँ ।। सदर (तब) ।। बदर (अतब) ।। निर्णय (ताँकृब) ।।

वहुमत (क्रलेँदे) ।। अल्पमत (क्रच्युदे) ।। विजय (ठ्होब) ।। पराजय (हर्दिब) ।।

निर्वाचन अधिकृत (त्होतेँब लेख्ह्रोँ) ।। निर्वाचन मण्डल (त्होतेँब लेछोँ) ।।

वार्षिक सभा (तिदि छोँज) ।। क्षेत्रीय सभा (नाल छोँज) ।। महासभा (थेछोँज) ।।

९. वाद र करण (क्ष्याब दे लइर):

वाद (क्ष्याब) ।। पुँजीवाद (नुबक्ष्याब) ।।

समाजवाद (मबनुबक्ष्याब) ।। हिन्दुवाद (हिन्दुक्ष्याब) ।। बौद्धवाद (ह्रिसाराक्ष्याब) ।।

विस्तारवाद (चैक्ष्याब) ।। तमुवाद (तमुक्ष्याब) ।। बोनवाद (पोँबक्ष्याब) ।।

पच्युवाद (पच्युक्ष्याब) ।। ख्लेप्रेँवाद (ख्लेप्रेँक्ष्याब) ।। लमवाद (लमक्ष्याब) ।। राष्ट्रवाद (ह्युलक्ष्याब) ।।

बिदेशीवाद (बेह्युलक्ष्याब) ।। पलायनवाद (क्रोँक्ष्याब) ।।

अधिनायकवाद (सैँएक्रेँक्ष्याब) ।। ब्रम्हण्डवाद (समुँक्ष्याब) ।।साम्राज्यवाद (थिक्रेँक्ष्याब) ।।

करण (लइर) ।। पुँजीवादीकरण (नुबक्ष्यालइर) ।। समाजवादीकरण (मबनुबक्ष्यालइर) ।।

हिन्दुकरण (हिन्दुक्ष्यालइर) ।। बौद्धकरण (ह्रिसाराक्ष्यालइर) ।।

विस्तारिकरण (चैक्ष्यालइर) ।। तमुकरण (तमुक्ष्यालइर) ।।

बोनकरण (पोँबक्ष्यालइर) ।। पच्युकरण (पच्युक्ष्यालइर) ।।

ख्लेप्रेँेकरण (ख्लेप्रेँक्ष्यालइर) ।। लमकरण (लमक्ष्यालइर) ।।

राष्ट्रियकरण (ह्युल्क्ष्यालइर) ।। विदेशीकरण (बेह्युल्क्ष्यालइर) ।।

पलायनीकरण (क्रोँक्ष्यालइर) ।। साम्राज्यवाद (थिक्रेँक्ष्यालइर) ।।

अधिनायकवाद (सैँएक्रेँक्ष्यालइर) ।। विश्वव्यापीकरण (समुँक्ष्यालइर) ।।

१०. न्यायालय (ताँधीँ):

न्यायालय (ताँधीँ) ।। न्यायाधीश (ताँख्ले) ।।

सर्बोच्च अदालत (ह्युल ताँधीँ) ।। अञ्चल अदालत (च्योँह्युल ताँधीँ) ।।

क्षेत्रीय अदालत (नाल ताँधीँ) ।। जिल्ला अदालत (ठ्हो ताँधीँ) ।। स्थानीय अदालत (नास ताँधीँ) ।।

सुब्बा (ताँचीब) ।। नायब सुब्बा (च्योँ ताँचीब) ।। डिट्ठा (डिट्ठा) ।। बैदार (बैदार) ।। वादी (चोम्हि) ।।

प्रतिवादी (तोम्हि) ।। फिराद (ताँचोँ) ।। तारिक (ताँङ्ह्यम) ।। पेसी (ताँतोब) ।। बहस (ताँलोब) ।।

वकिल (ताँख्ह्रोँ) ।। पुनरावेदन (तेँचोब) ।। मिलापत्र (ख्रिब) ।। सदर (फैँब) ।। वदर (न्होब) ।।

वारिस (ताँरी) ।। निर्णय (ताँकृब) ।। फैसला (ताँक्ष्याब) ।। विधान (ताँक्ष्या) ।। संविधान (ताँकृक्ष्या) ।।

संघ (ख्ह्याल्स) ।। संघियता (ख्ह्याल्छोँ) ।। नियम (ताँचिँ) ।। कानुन (ताँकृ) ।। वारिसनामा (ख्ह्लेपिब) ।।

११. उच्चस्तरीय आयोग ((क्रचीब म्हैरोधीँ):

उच्चस्तरीय आयोग (क्रचीब म्हैरोधीँ) ।। निर्वाचन आयोग (त्होतेँब म्हैरोधीँ) ।।

लोकसेवा आयोग = म्हिन्कुच्योब म्हैरोधीं शिक्षा आयोग (खोँताँ म्हैरोधीँ) ।।

मानव अधिकार आयोग (म्हिन्कु लेख्ह्रोँब म्हैरोधीँ) ।। विशेष छाबिन आयोग (खास छैँच्यो म्हैरोधीँ) ।।

भ्रष्टचार निवारण आयोग (योचब स्योएब म्हैरोधीँ) ।। गुरुङ भाषा आयोग (तमू क्योए म्हैरोधीँ) ।।

गुरुङ सांस्कृतिक आयोग (तमू प्यक्ष्याब म्हैरोधीँ) ।। गुरुङ सुधार आयोग (तमू छ्याँलब म्हैरोधीँ) ।।

माहिला आयोग (रिँईमए म्हैरोधीँ) ।। बालबालिका सुधार आयोग (कलाकोलो छ्याँलब म्हैरोधीँ) ।।

भूमि सुधार आयोग (म्रोँ छ्याँलब म्हैरोधीँ) ।। बसाइँ सराइ आयोग (न्हेस चुँब म्हैरोधीँ) ।।

जनजाति आयोग (ह्युलक्यो म्हैरोधीँ) ।।

१२. सम्मानित पद (क्रपिँब क्रते):

सम्मानित (क्रपिँब) ।। पद (क्रते) ।। सम्माननीय (क्रथेब) ।।

सम्माननीय राष्ट्रपति (क्रथेब ह्युलचीब) ।।

सम्माननीय उपराष्ट्रपति (क्रथेब च्योँह्युलचीब) ।।

सम्माननीय प्रधान मन्त्री (क्रथेब ख्ह्रोँ स्योली) ।।

सम्माननीय सभामुख (क्रथेब छोँजख्ले) ।।

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश (क्रथेब ख्ह्रोँ ताँख्ले) ।।

माननीय निर्वाचन आयुक्त (क्रब त्होतेँब क्रचीब) ।।

माननीय लोकसेवा आयुक्त (क्रब म्हिन्कुच्योब क्रचीब) ।।

माननीय शिक्षा आयुक्त (क्रब खोँताँ क्रचीब) ।।

माननीय मानव अधिकार आयुक्त (क्रब म्हिन्कु लेख्ह्रोँब क्रचीब) ।।

माननीय विशेष छानबिन आयुक्त (क्रब खास छैँच्यो क्रचीब) ।।

माननीय भ्रष्ट्राचार निवारण आयुक्त (क्रब योचब स्योएब क्रचीब)

माननीय माहिला आयुक्त (क्रब रिँईमए क्रचीब) ।।

श्रीमान (म्हिथेब) ।। महाशय (म्हिथेब) ।। महामहिम (म्हिथेचीब) ।।

१३. सैनिक (त्हनो):

सेनापति (क्रथेख्ले) ।। लेप्टेनेन्ट जनरल (ख्ह्रोँथेख्ले) ।। मेजर जनरल (ख्ह्रोँचीख्ले) ।।

ब्रिगेडियर जरनल (ख्ह्रोँच्योँख्ले) ।। करनेल (कचीब) ।। लेप्टेनेन्ट करनेल (तेचीब) ।।

मेजर (कख्ह्रोँ) ।। कप्तान (खख्ह्रोँ) ।। लप्टन (गख्ह्रोँ) ।। सुबेदार मेजर (धीँख्ह्रोँ) ।। सुबेदार (चिख्ह्रोँ) ।।

जमदार (छख्ह्रोँ) ।। हवल्दार (सुँच्यो) ।। नायक (ङ्हिच्यो) ।। लेसनायक (ल्होच्यो) ।।

लेखापाल (फ्ह्रिख्ह्रोँ) ।। कार्यालय (फ्ह्रिधीँ) ।। सैनिक सचिवालय (त्हनोधीँ) ।। कम्पनी (कस) ।।

प्लाटुन (खस) ।। सेक्सन (गस) ।। हेडक्वाटर (प्रेधीँ) ।। आवास (त्हधीँ) ।। रेक्रुट (लोनो) ।।

सैनिक (त्हनो) ।। प्रशिक्षण (लोकेए) ।। दीक्षान्त (क्रपिँब) ।।

१४. प्रहरी (छख्ले):

प्रहरी महानिरीक्षक (छख्ले थेच्योब) ।।

प्रहरी अतिरिक्त महानिरीक्षक (छख्ले तेतेब थेच्योब) ।।

प्रहरी नायब महानिरीक्षक (छख्ले तेच्योँब थेच्योब) ।।

प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक (छख्ले थेब योँच्योब) ।। प्रहरी उपरीक्षक (छख्ले योँच्योब) ।।

प्रहरी नायब उपरीक्षक (छख्ले च्योँब योँच्योब) ।। प्रहरी निरीक्षक (छख्ले च्योछब) ।।

प्रहरी नायब निरीक्षक (छख्ले च्योँब च्योछब) ।। प्रहरी सहायक निरीक्षक (छख्ले ल्होब च्योछब) ।।

प्रहरी हवल्दार (छख्ले सुँख्ह्रोँ) ।। प्रहरी प्रधान कार्यालय (छख्ले ख्ह्रोँ फ्ह्रिधीँ) ।।

क्षेत्रीय प्रहरी कार्यालय (नाल छख्ले फ्ह्रिधीँ) ।। जिल्ला प्रहरी कार्यालय (ठ्हो छख्ले फ्ह्रिधीँ) ।।

प्रहरी इकाइ (छख्ले च्योँधीँ) ।। प्रहरी (छख्ले) ।। परिजर (ह्योते) ।।

१५. हातहतियारहरु (ल्होजिमै):

हातहतियार (ल्होजि) ।। धनु (थलेँ) ।। तीर (म्ये) ।। भाला (बर्स) ।। त्रिशूल (सुँसोँ) ।। ढाल (थोब) ।।

बन्चरो (त) ।। आँसी (कोरे) ।। लाठी (फ्हरे) ।। जाबी (फरे) ।। गोली (ल्हिम) ।। बारुद (ल्हिस) ।।

बन्दुुक (ल्हिथ्हु) ।। खुकुरी (ख्होज) ।। तरवार (ह्रीँख्होज) ।।

१६. स्कूल पाठशाला (खेधीँ):

स्कूल, पाठशाला (खेधीँ) ।। प्राथमिक विद्यालय (च्योँब खेधीँ) ।।

माध्यमिक विद्यालय (माझे खेधीँ) ।। उच्चमाध्यमिक विद्यालय (फिथ्यब खेधीँ) ।।

विश्वविद्यालय (ह्युलखेधीँ) ।। प्रधान अध्यापक (ख्ह्रोँ लोम्हि) ।।

शिक्षक (लोम्हि) ।। शिक्षिका (लोम्हिस्यो) ।। शिक्षा (खोँताँ) ।। विद्यार्थी खेम्हि) ।। विद्यार्थी (खेम्हिस्यो) ।।

कक्षा (खेलो) ।। चक (फ्ह्रिस) ।। बोर्ड (फ्ह्रिफो) ।। टेबुल (फ्ह्रिलु) ।। कुर्सी (म्हिलु) ।। किताब (क्ष्योए) ।।

कापी (फ्ह्रिक्ष्योए) ।। पाठ्यक्रम (क्ष्योएक्ष्या) ।। पढ्ने (खेब) ।। लेख्ने (फ्ह्रिब) ।। बोल्ने (पोँब) ।।

प्रशिक्षण (ताँलो) ।। गोष्ठी (पोँलो) ।। पाठ (खोँ) ।। पत्रिका (खेताँ) ।। मुखपत्र (सुँताँ) ।।

मुखाकर (खोँर्चोब) ।। जाँच (छाँटी) ।। पास (क्ष्यो) ।। फेल (अक्ष्यो) ।। उत्कृष्ट (बेक्ष्याँ) ।।

सर्वश्रेष्ट (ताँक्ष्याँ) ।। प्रथम (तिसोँ) ।। द्धितीय (ङ्हिसोँ) ।। तृतीय (सोँसोँ) ।।

चौथो (प्लिसोँ) ।।भनाइ (तोताँ) ।। इतिहास (समुँताँ) ।। ऐतिहासिक (समुँताँब) ।। आवाज (सोताँ) ।।

कथा (खोँताँ) ।। भावना (मैँएब) ।। काव्य (फ्ह्रिछ्यो) ।। खण्डकाव्य (कोँफ्ह्रिछ्यो) ।। अर्थ (चचाँे) ।।

महाकाव्य (थेफ्ेिह्रछ्यो) ।। निबन्ध (ख्होताँ) ।। लेखक फ्ह्रिमि) ।। लेखिका (फ्ह्रिमिस्यो) ।।

गीत (क्वे) ।। कविता (क्वेताँ) ।। उपन्यास (मैँएताँ) ।। साहित्य (फ्ह्रिताँ) ।। जीवनी (म्हिताँ) ।।

परम्परा (प्य) ।। संस्कार (क्ष्या) ।। दर्शन (म्रोँताँ) ।। संस्कृति (यक्ष्या) ।।

सांस्कृतिक (प्यक्ष्याब) ।। मौखिक दर्शन (प्यताँ ल्हुताँ) ।। धर्म (ह्रिक्ष्या) ।। शास्त्र (क्ष्याताँ) ।।

धार्मिक (ह्रिक्ष्याब) ।। कर्मकाण्ड (पएकेए) ।। सृष्टि (क्यब) ।। वेद (क्येर्लो) ।।

बुद्ध (ह्रिसारा) ।। स्वर्ग (ल्हुस) ।। नर्क (क्रोँस) ।।

१७. राष्ट्रिय खाना र पोसक (ह्युलये चब दे क्ष्युलु):

राष्ट्रिय (ह्युल्स) ।। खाना (चब) ।। खानपिन (चबथुँब) ।। ढिडो (पैगो) ।। साग (पिँठ्हा) ।।

सुकुटी (स्यकारा) ।। गुन्द्रुक (खैडु) ।। टिमुरको अचार (प्रुमुये छोब) ।।

डाँफेको मासु (नक्दोये स्य) ।। भातेजाँड (ख्होएपा) ।। पोसक (छिलु) ।। भोटो (निमा) ।।

कछाड (फगि) ।। पटुको (म्हिन्दो फगि, पुरुषको) ।। भाङ्ग्रा (रेँग) ।। चोलो (चोलो) ।।

घलेक (पर्गो) ।। पटुका (फगि, महिलाको) ।। गुन्यु (ङ्योए) ।। पेटिकोट (न्होँक्वेएँ) ।।

खुर्पेटो (खोर्पेटो) ।। थैली (मुइच्यु, पैसा राख्ने) ।। थैली (बासा, सुर्ति राख्ने) ।।

थैली (बौझा, कपडा राख्ने) ।।

गुरुङ आधारभूत व्याकरण, भागः १२मा प्रस्तुत गरिएको गुरुङ भाषाको सामाग्रीहरु तपाइँलाई कस्तो लाग्यो ? कति सान्दर्भिक छ ? यसलाई कसरी परिमार्जन गर्न सकिन्छ ? लेखन शैलि र विषयगत प्रस्तुतिमा रहेका कमि कमजोरीहरुलाई बिद्धान पाठकहरुले मन खोलेर सल्लाह र सुझाव सहित प्रतिकृया लेख्नु होला । तपाइँको प्रतिकृया महत्वपूर्ण हुनेछ । लेखक ।

चोग डीबी गुरुङ ‘तमू क्योए दे प्यक्ष्या’को लेखक हुन ।

4/13/2020

Gurung language & culture.

Milan Tomic

Hi. I’m Designer of Blog Magic. I’m CEO/Founder of ThemeXpose. I’m Creative Art Director, Web Designer, UI/UX Designer, Interaction Designer, Industrial Designer, Web Developer, Business Enthusiast, StartUp Enthusiast, Speaker, Writer and Photographer. Inspired to make things looks better.