जिउदो सम्पदा प्राज्ञ डा. जगमान गुरुङः
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको उपकुलपति एवं वरिष्ठ संस्कृतिविद प्राज्ञ डा. जगमान गुरुङ नेपाली सांस्कृतिको मियो र गुरुङ कुलको कुलभुषण हुन् । उनी समन्वयत्मक अधयात्मवाद र सर्वधर्मसंभवको माध्यामद्धारा जगतमा सहअस्तित्व कायम गर्न सकिन्छ भन्ने मतको प्रक्खर वक्ता हुन् ।
डा. गुरुङको छवटा पुस्तक, अनगिन्ति लेख रचनाहरु, कार्यपत्रहरु र दर्जनौं विषहरुमा अनुसन्धान गरिसक्नु भएको छ । उनी दर्जनौ मानसम्मान र विभूषणबाट विभूषित भैसक्नु भएका छन् ।
यर्थातमा भन्नु पर्दा, गुरुङ समुदायमा प्राज्ञिकहरुको खडेरी नै परेको छ । यस्तो विसम अवस्थामा पनि कठोर त्याग र तपस्य गरेर मौलाएको डा. गुरुङको विशिष्टता र विद्धतालाइ शब्दहरुले वर्णन गर्नु भनेको सुर्यको प्रकाशमा तारा मण्डलको प्रभाव जस्तै हो । संक्षेपमा भन्नु पर्दा, उनको सरल स्वभाव, निष्कलङ्क जीवन, प्रखर वक्ता, आत्मस्वभिमाणी, वैदिक ज्ञानको भण्डार, राष्ट्रवादी भावनाले ओतप्रोत भएको ज्योतिर्विद एवं ज्योतिमय विद्धान हुन् । यस्तो प्रखर राष्ट्रवादी विद्धानको हर युगमा जन्म हुँदैन ।
उनलाइ गुरुङ समुदायले ब्राह्मणवादी विद्धान पनि भन्दछन् । तर, ‘ब्राह्मण र ब्रह्मतत्व’को भावार्थ र यसको सार तत्व के हो ? अधिकंश मानिसहरुलाइ यस वारे पूर्ण जानकारी छैन । केही विद्धानहरुलाइ जानकारी भए तापनि अर्थ खुलाउन चाहदैनन् । यही गुड रहस्यालाइ यस लेख मार्फत स्पष्ट गराउन चहान्छु ।
जुनसुकै कुल घरानामा जन्म लिए तापनि उच्च शिक्षा हाँसिल गरी आफ्नो योग्यता र क्षमताको आधारमा कुशल कर्म गर्ने, स्वच्छ आचरणद्धारा वैदिक ज्ञानको अध्ययन र अभ्यास गरी सोही अनुसारको जीवन पद्धती अनुसरण गर्न सक्ने विशुद्ध चरित्र भएका व्यक्तिलाइ ब्राह्मण भनिन्छ । अर्थात ब्रह्म भनेको ‘नित्य, अनश्वर, निर्विकर, चेतनतत्व, परमात्म, सर्वशक्तिमान र सर्वव्यापी रहने परम् आनन्दमय इश्वर’ हो । त्यसैले जुन व्यक्तिमा ब्रह्मतत्व वा ब्रह्मज्ञान प्राप्त गर्न सक्ने योग्यता र क्षमता हुन्छ, उनलाइ ब्राह्मण भनिन्छ । प्राज्ञ डा. जगमान गुरुङको जीवन शैलीलाइ नजिकैबाट अध्ययन गरी हेर्दा, कुशल कर्म गर्ने, स्वच्छ आचरणद्धारा वैदिक ज्ञानको अध्ययन र अभ्यास गरी सोही अनुसारको जीवन पद्धती अनुसरण गरेको पाइन्छ । अतः डा. गुरुङको ‘विशिष्ठता र विद्धता’ अनुसार उनी ब्रह्मज्ञ प्राप्त गरेका कर्म ब्राह्मण हुन् । अर्थात ‘वेदान्ती बोधिसत्व’ हुन् ।
अबको प्रसंगमा साधारण मानिसले पनि कर्म क्षेत्रबाट उत्कृष्टता हाँसिल गरी कर्म ब्रह्मत्व कसरी प्राप्त गरी ब्राह्मण बन्दछ भन्ने कुराको चर्चा गरिनेछ । उदाहरणको लागि केही अधिको मात्र कुरा हो । नेपालको पूर्वि पहाडमा राइ परिवारमा जन्मीएको ‘काले राइ’ भनेर चिनिने व्यक्ति आफ्नो योग्यता र क्षमताको आधारबाट गुरु प्रपन्नचार्या भए । लमजुङको तराचे गाउँमा जन्मीएको डा. हर्क गुरुङ भुगोविदको नामबाट चर्चित भए । नेपालको हिमालको नामहरु उनैले नामकरण गरे । एउटा चुचुरोको नाम डा. हर्क पिक पनि छन् । सिक्लेसमा जन्मिएको डा. चन्द्र प्रसाद गुरुङले एकेपको परियोजना सफल पारे । एउटा साधारण परिवारमा जन्मिएकी विष्णु कुमारी वाइवा परिजात भइन् । एउटा हरिजन परिवारमा जन्मिएको भमिराव डा. अम्वेडकर बनेर भारतको सविंधान निर्माता र महाथेरा बने । विश्वमित्र राजाबाट ‘राजर्षि र महार्षि भइ नयाँ स्वर्गको स्थापना गरे । सिद्धार्थ गौतमले राजदरबार त्यागेर बुद्धत्व पाप्त गरे । यसरी कर्म क्षेत्रबाट गरेको त्याग र तपस्यबाट नै ‘ब्रम्हत्व अर्थात बुद्धत्व प्राप्त गरी कर्म प्रधानता प्रमाणित गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण महामानवहरुको जिवन शैलीमा पाइन्छ । डा. जगमान गुरुङ पनि यिनै उदाहरण मध्येको एउटा विशेषण हुन् ।
प्राज्ञ डा. जगमान गुरुङको प्राज्ञिक विद्धताको बारेमा नेपालको शीर्षस्थ प्राज्ञिकहरु र राजनेताहरुलाइ राम्ररी थाहा थियो । त्यही विद्धताको सम्मान गर्दै जगमान गुरुङलाइ विस २०६६ माघ २१ प्राज्ञ सदस्यमा मनोनित गरे । मनोनित भएपछि प्रतिष्ठानको पचास वर्षको इतिहासमा सबभन्दा पहिले वैदिक मंगलचरणबाट संगोष्ठी शुभराम्भ गर्ने परम्परा बसाल्नु भयो । उनले प्रा.डा. राधाकृष्ण अधिकारीलाइ मानव जीवनमा धर्मशास्त्रको महत्व, प्रा.डा. दुर्गा प्रसादलाइ वैदिक संस्कृतिमा, राष्ट्रवाद र विनय कुमार शर्मालाइ सत्यं परं धीमहि भगवत्तत्व विबेचना शीर्षकमा पुस्तक तयार गर्न लगाउनु भयो । यस वाहेक कर्णाली प्रदेशको जडान, खसान, थारुवान, गुरुङहरुको पर्यावरणीय गीत, बुढा सुब्बाको सांस्कृतिक महत्वका साथै नेपालको पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र र सुदूर पश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको अमूर्त सांस्कृतिक सम्पदाको पनि अनुसन्धान सम्पन गराउनु भयो । एउटा गुरुङको छोराले बाहुनहरुलाइ काम दिए । हाल उनी नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको उपकुलपतिमा कार्यरत छन् ।
जगमान गुरुङको जन्म विक्रम संवत २००४ साउन २४ गते सुक्रवार साँझ मकर लग्न तथा मेष राशिको उदय हुँदा, मामाली गाउँ कास्कीको लामाडाँडामा भएको थियो । उनको माता जोगमाया गुरुङ कास्की लामडाँडा पुच्छार घरका बिर्तासिँह चोलुह्रोँ घोताने गुरुङका जेठी छोरी थिए । त्यसबेला घर र मामालीमा साना बालक कोही नहुँदा उनी नै दुबैतिराको प्यारो थिए । उनको पैतृक थलो साविक लमजुङ हाल कास्की जिल्लाको ६ गाउँ याङजाकोट, कोटाले टोलको कोटघर हो । अहिले पनि उनको स्थायी बसोबास त्यही नै छ । मादी नदीको पूर्वपट्टिको डाँडामा रमणीय याङजाकोट अवस्थित छ । उनको पिता पूर्खाहरु ६ गाउँ याङजाकोटको मीर उमरा थिए ।
अधि परम्परादेखि धर्माधिकारी अथवा राजाका गुरु परोहितका प्रतिनिधि ब्राहमण पुरोहितले संकल्प वाक्य भन्ने र राज्यका राज्याधिकारी गद्दीसिन राजाका प्रतिनिधि मीर उमराले पानी समाएर कोटको मौलो पूजा गर्ने चलन चलिआएको थियो । मौलोले चर्चेको इलाका मीर उमराको क्षेत्रधिकार भित्र पर्दथ्यो । त्यसकारण ताङतिङदेखि पाख्रिकोटसम्मका ताङतिङ, ध्याम्राङ, याङजाकोट, भाचोक, नागिधार र पाख्रिकोट गरी, यी ६ ओटा गाउँहरु याङजाकोटको अम्बल भित्र पर्दथ्यो । अहिले त्यस क्षेत्रमा नामर्जुङ देउराली, थुमाको डाँडा, सैम्रङ, भाचोक र मिजुरे डाँडा गरी ५ ओटा गाउँ विकास समिति रहेका छन् । अधि लमजुङ र कास्कीको सीमाना मादी नदी थियो । २०३२ सालमा लमजुङको ६ गाउँ इलाका कास्कीमा गाभियो । हाल यो इलाकालाइ मादि गाउँ पालिका नामाकरण गरिएको छ । यसको केन्द्र याङजाकोट रहेका छन् ।
अधि लमजुङगे राजाको पालामा कास्की अथवा पश्चिमतिरको लडाइँ भिडाइँ, घा, सन्धि आदि कार्यहरु याङजाकोटको मोहोडाबाट सञ्चालन गरिन्थ्यो । त्यस कार्यमा याङजाकोटका मीर उमराको मुख्य दायित्व रहन्थ्यो । २०२२ सालमा भूमिसुधार व्यवस्था लागु भएर तालुकी प्रथा हटेपछि उनको जेठाबा ६ गाउँ याङजाकोटका मीर उमरा हर्कजंङ गुरुङको पालादेखि उमराको परम्परा हटे तापनि याङजाकोटको मौलो पूजा भने अहिलेसम्म पनि यथावत चलिरहेको छ । जेठोबाको शेषपछि वहाँको आज्ञाबाट ६ गाउँ याङजाकोटको मौलो पूजा अहिले डा. जगमानले चलाउदै आउनु भएको छ ।
जगमान गुरुङको पालामा गाउँमा स्कुल थिएन । पण्डितद्धारा साधारण बाह्रखरी पढिसके पछि कपाली तमसुक, भर्पाइ, राहदानी र राजिनामा लेख्न सिकाइन्थ्यो । यसैगरी ज्योतिष शस्त्रको चु चे चो ला अश्विनी भरुणी आदि अबहडाचक्र र अरु श्लोकहरु कण्ठ बनाउन लगाइन्थ्यो । दशै ताका दुर्गाकवच पढन सिकाइन्थ्यो । जोड, घटाउ, गुणन र भाग गर्ने हिसाब सिकाइन्थ्यो । राजिनामा लेख्न र बालकको नाम जुराएर टिप्पनी लेख्न जाने पछि उक्त गाउँले पाठशालाको पढाइ पुरा हुन्थ्यो ।
२०१३ सालमा भारतीय सेनाका पेन्सनवालाहरुको संस्था ‘सोल्जर्स बोर्डद्धारा सञ्चालित प्राइमरी स्कुल उनको गाउँमा स्थापना भयो । त्यस पछि गाउँले पाठशालाका विद्यार्थिहरुलाइ उमेर र पढाइ अनुसार त्यस प्राइमरी स्कुलमा भर्न गरियो । त्यसक्रममा उनी कक्षा एकमा भर्न भएर प्रारम्भिक अध्ययन सुरु गरे ।
२०१८ को माघमा तात्कालिन सोल्जर्स बोर्ड हाई स्कुल तथा वर्तमान अमरसिँह उच्च माध्यमिक विद्यालय रामघाट पोखरामा, कक्षा ६ मा मर्ना भएर पढन थाल्नु भयो । २०२२ सालमा एसएलसी पास गर्नु भयो । पृथ्वीनारायण कलेजबाट उच्च शिक्षा अध्यान गरेर त्रिभुवन विश्वविद्यालय काठमाडौँबाट प्रथम श्रेणीमा प्रथम भएर स्नातकोत्तर गर्नु भयो ।
उनले वंश परम्परादेखि चल्दै आएको ज्योतिष शास्त्र र तन्त्र विद्याको अध्ययन पनि गर्नु भयो । ज्योतिषीय कृयकलपहरुमा संलग्न हुँदै जाँदा नेपालका चिरपरिचित ज्योतिषहरुसंग पनि परिचित हुदै गए । अन्तमा, भारतको विश्व ज्योतिष विद्यापीठ, कलकत्ताबाट "A Study
on Sino–Tibetan Astrological System among the Gurung of Gandaki region in western
Nepal" विषयमा शोधप्रस्ताव प्रस्तुत गरी विद्यावारिधि गर्नु भयो ।
उनले गण्डकी हुलाक नियन्त्रण कार्यालय, पोखराबाट मुखियाको दरबन्दिहुदै, हेड असिस्टेन्ट, पृथ्वीनाराण क्याम्पस, पोखरा, सहायक प्रशासक, पृथ्वीनारागण क्याम्पस, पोखरा, कामु उपप्रशासक, पृथ्वीनारायण क्याम्पस, पोखरा, सहायक प्रशासक, नेपाली र एशियाली अनुसन्धान केन्द्र काठमाडँैँ, कार्यकारी निर्देशक नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय आदिमा सेवा गर्नु भयो ।
उनले भारत, हङकङ, चीन र युके आदि देशहरुको भ्रमण गर्नु भएको छ । प्राज्ञ डा. गुरुङले इतिहास, सांस्कृति, पुरतत्व, ज्योतिष र पूर्विय दर्शनमा अध्ययन र अनुसन्धान गर्न बढी रुचि राख्नु हुन्छ । त्यसैले, पशुपति क्षेत्रको कैलाशमा बसेर निःशुल्क ज्योतिष सेवा, नेपाल र एशियाली अनुसन्धान केन्द्रमा प्राध्यापन, श्री सत्य साई केन्द्रीमा आध्यात्मिक भजन, किर्तन, प्रवचन, सनातन मौलो पूजा र गुरुङको मौलिक संस्कृतिलाइ संरक्षण गर्दै ज्योतिष शास्त्रमा विद्यावारिधि गरी उक्त बिधामा एउटा नयाँ आयम थप्न सफल हुनु भएको छ । यस महान कार्यको लागि नेपाली इतिहासमा उनी सधै अमर रहनु हुने छ ।
लेखक चोग डीबी गुरुङ भाषा, साहित्य, संस्कृति र बुद्ध दर्शनको विद्यार्थी हुन् ।
12/19/2019
Hi. I’m Designer of Blog Magic. I’m CEO/Founder of ThemeXpose. I’m Creative Art Director, Web Designer, UI/UX Designer, Interaction Designer, Industrial Designer, Web Developer, Business Enthusiast, StartUp Enthusiast, Speaker, Writer and Photographer. Inspired to make things looks better.
लेखक चोग डीबी गुरुङ हिम्थेवाद्धारा प्रस्तुत लेख पढने अवसर पाउँदा हर्षले गदगद भएको छु । वहाँ लेख्न हुन्छः-
जवाब देंहटाएंनेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको उपकुलपति एवं वरिष्ठ संस्कृतिविद प्राज्ञ डा। जगमान गुरुङ नेपाली सांस्कृतिको मियो र गुरुङ कुलको कुलभुषण हुन् । समन्वयत्मक अधयात्मवाद र सर्वधर्मसंभवको माध्यामद्धारा जगतमा सहअस्तित्व कायम गर्न सकिन्छ भन्ने मतको प्रक्खर वक्ता । छवटा पुस्तक, अनगिन्ति लेख रचनाहरुका श्रष्टा डा। गुरुङको विशिष्टता र विद्धतालाइ शब्दहरुले वर्णन गर्नु भनेको सुर्यको प्रकाशमा तारा मण्डलको प्रभाव जस्तै हो ।
वैदिक ज्ञानको भण्डार, राष्ट्रवादी भावनाले ओतप्रोत भएको ज्योतिर्विद एवं ज्योतिमय विद्धान हुन् ।
‘ब्राह्मण र ब्रह्मतत्व’को भावार्थ र गुड रहस्यालाइ यस लेख मार्फत स्पष्ट गराउन चहान भएको छ ।
जसमा ब्रह्मतत्व वा ब्रह्मज्ञान प्राप्त गर्न सक्ने योग्यता र क्षमता हुन्छ, उनलाइ ब्राह्मण भनिन्छ । प्राज्ञ डा। जगमान गुरुङको जीवन शैलीलाइ नजिकैबाट अध्ययन गरी हेर्दा, कुशल कर्म गर्ने, स्वच्छ आचरणद्धारा वैदिक ज्ञानको अध्ययन र अभ्यास गरी सोही अनुसारको जीवन पद्धती अनुसरण गरेको पाइन्छ ।
नेपालको पूर्वि पहाडमा राइ परिवारमा जन्मीएको ‘काले राइ’ ................ सिद्धार्थ गौतमले राजदरबार त्यागेर बुद्धत्व पाप्त गरेका जस्ता कर्म क्षेत्रबाट गरेको त्याग र तपस्यबाट नै ‘ब्रम्हत्व अर्थात बुद्धत्व प्राप्त गरी कर्म प्रधानता प्रमाणित गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण महामानवहरुको जिवन शैलीमा पाइन्छ । डा। जगमान गुरुङ पनि अनेक उदाहरण मध्येको एउटा विशेषण हुन् ।
डा.जगमान गरुडज्युको थात थलो मावली संवन्ध वैवाहिक सम्वन्ध मात्र होईन “लोके कृति कले वृक्तिी” सहित निम्न विवरणहरु यहाँ छुटाउँन भएको छैन । अधि परम्परादेखि धर्माधिकारी अथवा राजाका गुरु परोहितका प्रतिनिधि ब्राहमण पुरोहितले संकल्प वाक्य भन्ने .............................................................
जेठोबाको शेषपछि वहाँको आज्ञाबाट ६ गाउँ याङजाकोटको मौलो पूजा अहिले डा। जगमानले चलाउदै आउनु भएको छ ।
शैक्षिक योग्यताको हकमा वंश परम्परादेखि चल्दै आएको ज्योतिष शास्त्र र तन्त्र विद्याको अध्ययन पनि गर्नु भयो । ज्योतिषीय कृयकलपहरुमा संलग्न हुँदै जाँदा नेपालका चिरपरिचित ज्योतिषहरुसंग पनि परिचित हुदै गए । अन्तमा, भारतको विश्व ज्योतिष विद्यापीठ, कलकत्ताबाट ूब् क्तगमथ यल क्ष्लय–त्ष्दभतबल ब्कतचययिनष्अब िक्थकतझ बmयलन तजभ न्गचगलन या न्बलमबपष् चभनष्यल ष्ल धभकतभचल ल्भउबूि विषयमा शोधप्रस्ताव प्रस्तुत गरी विद्यावारिधि गर्नु भयो ।
विभिन्न नाम चलेका मुलुकहरुमा गई ज्ञान र अनुभव सगाल्नु भएका प्राज्ञ डा। गुरुङले इतिहास, सांस्कृति, पुरतत्व, ज्योतिष र पूर्विय दर्शनमा अध्ययन र अनुसन्धान गर्न बढी रुचि राख्नु हुन्छ । त्यसैले, पशुपति क्षेत्र सहितका धार्मिक संघ संस्था तथा अध्यात्मिक क्षेत्रहरुमा प्राध्यापन प्रवचन गरी ज्ञान वाँडी रहनु भएको छ । यस महान कार्यको लागि नेपाली इतिहासमा उनी सधै अमर रहनु हुने छ ।
म्हिथेवाको लेख प्रती हाम्रो सोह्रै आना समर्थन छ । म त भन्छु हाम्रा प्रा.डा.दाज्युको पाईलाहरु अझ चुलिदै जावस र त हामी तमूहरुमा गौरव थपिदै जानेछ । -शाधु ! शाधु ! जय वुद्ध ! “भवतु सव्व मंगल”
-अरुण गुरुङ्ग फेदिखोला स्याङ्गजा हाल अमेरिका