Gurung Basic Grammar, part: V.

गुरुङ आधारभूत व्याकरण, भागः ५

A motto of Gurung School.

नमस्कार, म स्वतन्त्र लेखक चोग डीबी गुरुङ यहाँहरुलाइ ‘गुरुङ स्कुल’को ब्लगमा स्वागत गर्दछु । संवत २०६९ सालमा प्रकाशित ‘तमू क्योए दे प्यक्ष्या’ नामक पुस्तकको सामग्रीहरुलाइ केही संशोधन र परिमार्जन गरी, ‘गुरुङ आधारभूत व्याकरण, भागः ५’ शिर्षकमा ब्लग मार्फत पाठकहरु समक्ष पुनः पस्कने प्रयास गरेको छु । गुरुङ भाषाको वर्तमान अवस्थालाइ नियालेर हेर्दा, बिभिन्न गाउँ र ठाउँ अनुसार स्थानीय भाषा, भाषी, भाषीका, लय, रानी, बानी र थेगोमा धेरथोर फरक हुनु स्वभाविकै हो । तर, मूल भावमा खासै अन्तर छैन । बिद्धान पाठकहरुलाइ प्रस्तुत विषय वस्तुको सन्दर्भ, मर्म र भावना समय सापेक्ष रहेको भन्ने कुरा मनमा लागेमा आफन्तहरुलाइ पनि शेगर गर्नु होला । क्रियापदको बाँकी भाग—

फकाउनु– वाँद् वाँइ वाँबँ वाँदिबँ वाँम् (बच्चा)

फन्काउनु– स्युरद् स्युरइ स्युरबँ स्युरदिबँ स्युरम् (चर्खा)

फर्कनु– तोद् तोइ तोबँ तोदिबँ तोम् (यता)

फर्काउनु– म्लिद् म्लिइ म्लिबँ म्लिदिबँ म्लिम् (छाला)

फर्किनु– ताद् ताइ ताबँ तादिबँ ताम् (घर)

फत्फताउनु– प्लद् प्लइ प्लबँ प्लदिबँ प्लम् (धेरै)

फल्नु– रोद् रोइ रोबँ रोदिबँ रोम् (खुर्सानी)

फस्नु– फसिद् फसिइ फसिबँ फसिदिबँ फसिम् (हिलोमा)

१. फाट्नु– फ्रेद् फ्रेइ फ्रेबँ फ्रेदिबँ फ्रेम् (मन)

२. फाट्नु– टोद् टोइ टोबँ टोदिबँ टोम् (कपडा)

फार्नु– प्रद् प्रइ प्रबँ प्रदिबँ प्रम् (उन)

१. फाल्नु– वाद् वाइ वाबँ वादिबँ वाम् (जुठो)

२. फाल्नु– प्रुँद् प्रुँइ प्रुँबँ प्रुँदिबँ प्रुँम् (ढुंगा)

३. फाल्नु– क्योरद् क्योरइ क्योरबँ क्योरदिबँ क्योरम् (सिँगान)

फाँड्नु– क्ष्याद् क्ष्याइ क्ष्याबँ क्ष्यादिबँ क्ष्याम् (खोरिया)

फुक्नु– फुइद् फुइ फुइबँ फुइदिबँ फुइम् (भकुन्डो)

फुट्नु– तिद् तिइ तिबँ तिदिबँ तिम् (ग्लास)

फुत्किनु– स्योरद् स्योरइ स्योरबँ स्योरदिबँ स्योरम् (बाच्छो)

१. फुल्नु– सुँइद् सुँइ सुँइबँ सुँइदिबँ सुँइम् (घुँडा)

२. फुल्नु– सारद् सारइ सारबँ सारदिबँ सारम् (पूmल)

३. फुल्नु– फ्हारद् फ्हारइ फ्हारबँ फ्हारदिबँ फ्हारम् (पूmल)

फेर्नु– फेर्दिद् फेर्दिइ फेर्दिबँ फेर्दिदिबँ फेर्दिम् (चोली)

फोर्नु– तिद् तिइ तिबँ तिदिबँ तिम् (ढुंगा)

बग्नु– युद् युइ युबँ युदिबँ युम् (नदी)

बगाल्नु– म्ह्यारद् म्ह्यारइ म्ह्यारबँ म्ह्यारदिबँ म्ह्यारम् (गाई)

बचाउनु– साँद् साँइ साँबँ साँदिबँ साँम् (पैसा)

बजाउनु– ह्राद् ह्राइ ह्राबँ ह्रादिबँ ह्राम् (बाजा)

बज्नु– ङ्ह्यद् ङ्ह्यइ ङ्ह्यबँ ङ्ह्यदिबँ ङ्ह्यम् (ढोल)

बदल्नु– फेर्दिद् फेर्दिइ फेर्दिबँ फेर्दिदिबँ फेर्दिम् (कपडा)

बटार्नु– च्यारद् च्यारइ च्यारबँ च्यारदिबँ च्यारम् (दाम्लो)

बढाउनु– सोद् सोइ सोबँ सोदिबँ सोम् (जग्गा)

बढार्नु– फ्योद् फ्योइ फ्योबँ फ्योदिबँ फ्योम् (धुलो)

बढ्नु– बडिद् बडिइ बडिबँ बडिदिबँ बडिम् (हलक्क)

बत्ताउनु– बतेद् बतेइ बतेबँ बतेदिबँ बतेम् (धान)

बत्तिनु– लाद् लाइ लाबँ लादिबँ लाम् (हिँड्दा)

बनाउनु– बनेद् बनेइ बनेबँ बनेदिबँ बनेम् (हलो)

बफाउनु– होँवद् होँवइ होँवबँ होँवदिबँ होँवम् (चोया)

बल्नु– लुँद् लुँइ लुँबँ लुँदिबँ लुँम् (आगो)

बर्सनु– युद् युइ युबँ युदिबँ युम् (असिना)

१. बस्नु– टिद् टिइ टिबँ टिदिबँ टिम् (तल)

२. बस्नु– लुउद् लउइ लुउबँ लुउदिबँ लुउम् (खाटमा)

३. बस्नु– कुँद् कुँइ कुँबँ कुँदिबँ कुँम् (खाटमा)

बसाल्नु– चुद् चुइ चुबँ चुदिबँ चुम् (भात)

बसाउनु– चँुद् चँुइ चँुबँ चँुदिबँ चँुम् (बस्ती)

ब्याउनु– फिइद् फिइ फिइबँ फिइदिबँ फिइम् (भैसी)

१. बाज्नु– छैद् छैइ छैबँ छैदिबँ छैम् (आपसमा)

२. बाज्नु– फोँद् फोँइ फोँबँ फोँदिबँ फोँम् (आपसमा)

१. बाट्नु– ख्रिँइद् ख्रिँइ ख्रिँबँ ख्रिँदिबँ ख्रिँम् (दाम्लो)

२. बाट्नु– पेलद् पेलइ पेलबँ पेलदिबँ पेलम् (कपाल)

बाफिनु– मिँद् मिँइ मिँबँ मिँदिबँ मिँम् (धेरै)

१. बार्नु– प्रिद् प्रिइ प्रिबँ प्रिदिबँ प्रिम् (पैसा)

२. बार्नु– थोद् थोइ थोबँ थोदिबँ थोम् (बार)

१. बाल्नु– म्रद् म्रइ म्रबँ म्रदिबँ म्रम् (बत्ती)

२. बाल्नु– फाद् फाइ फाबँ फादिबँ फाम् (दाउरा)

बास्नु– क्रोद् क्रोइ क्रोबँ क्रोदिबँ क्रोम् (भाले)

बाँच्नु– सोद् सोइ सोबँ सोदिबँ सोम् (धेरै)

१. बाँध्नु– फैद् फैइ फैबँ फैदिबँ फैम् (थैलोको मुख)

२. बाँध्नु– चिँद् चिँइ चिँबँ चिँदिबँ चिँम् (कुकुर)

बाँड्नु– चुद् चुइ चुबँ चुदिबँ चुम् (भाग)

बिउँझिनु– छोरद् छोरइ छोरबँ छोरदिबँ छोरम् (निंद्रबाट)

बिगार्नु– न्होँद् न्होँइ न्होँबँ न्होँदिबँ न्होँम् (काम)

बिग्रिनु– न्होँयद् न्होँयइ न्होँयबँ न्होँयदिबँ न्होँयम् (काम)

बित्नु– म्हद् म्हइ म्हबँ म्हदिबँ म्हम् (मान्छे)

बिताउनु– बितेद बितेइ बितेबँ बितेदिबँ बितेम् (छुट्टी)

बिथोल्नु– न्होँयद् न्होँयइ न्होँयबँ न्होँयदिबँ न्होँयम् (काम)

बिराउनु– फ्लेद् फ्लेइ फ्लेबँ फ्लेदिबँ फ्लेम् (बाटो)

बिसाउनु– न्हेँद् न्हेँइ न्हेँबँ न्हेँदिबँ न्हेँम् (भारी)

बिर्सिनु– म्लेद् म्लेइ म्लेबँ म्लेदिबँ म्लेम् (कुरा)

बुझ्नु– स्यद् स्यइ स्यबँ स्यदिबँ स्यम् (राम्ररी)

बुुन्नु– रोद् रोइ रोबँ रोदिबँ रोम् (कपडा)

बेच्नु– चँुउद् चँुउइ चँुउबँ चँुउदिबँ चँुउम् (सामान)

बेर्नु– बेर्दिद् बेर्दिइ बेर्दिबँ बेर्दिदिबँ बेर्दिम् (धागो)

१. बोक्नु– नोद् नोइ नोबँ नोदिबँ नोम् (भारी)

२. बोक्नु– पुइद् पुइ पुइबँ पुइदिबँ पुइम् (अंगमा)

बोल्नु– पोँद् पोँइ पोँबँ पोँदिबँ पोँम् (राम्रोसंग)

भत्किनु– सालद् सालइ सालबँ सालदिबँ सालम् (बान्नो)

भन्नु– बिद् बिइ बिबँ बिदिबँ बिम् (खबर)

भर्नु– ख्होँएद् ख्होँएइ ख्होँएबँ ख्होँएदिबँ ख्होँएम् (धान)

भाग्नु– न्हेद् न्हेइ न्हेबँ न्हेदिबँ न्हेम् (छिटो)

भाकल्नु– स्विइद् स्विइ स्विइबँ स्विइदिबँ स्विइम् (देवता)

भास्सिनु– सोँथ्होँद् सोँथ्होँइ सोँथ्होँबँ सोँथ्होँदिबँ सोँथ्होँम् (गरा)

भाँच्नु– चोद् चोइ चोबँ चोदिबँ चोम् (हाँगा)

भाँड्नु– भाँडेद् भाँडेइ भाँडेबँ भाँडेदिबँ भाँडेम् (मान्छे)

भुक्नु– चुँद् चुँइ चुँबँ चुँदिबँ चुँम् (कुकुर)

भुट्नु– ङ्होद् ङ्होइ ङ्होबँ ङ्होदिबँ ङ्होम् (भट्ट)

भिज्नु– पाँद् पाँइ पाँबँ पाँदिबँ पाँम् (पानीमा)

भुत्लाउनु– भुत्लेद् भुत्लेइ भुत्लेबँ भुत्लेदिबँ भुत्लेम् (उन)

भुन्भुनाउनु– हुनेद् हुनेइ हुनेबँ हुनेदिबँ हुनेम् (भमरा झै)

१. भुल्नु– म्लेद् म्लेइ म्लेबँ म्लेदिबँ म्लेम् (कुरा)

२. भुल्नु– म्हद् म्हइ म्हबँ म्हदिबँ म्हम् (काममा)

भेट्नु– थ्होद् थ्होइ थ्होबँ थ्होदिबँ थ्होम् (साथी)

१. भेट्टाउनु– योँद् योँइ योँबँ योँदिबँ योँम् (पैसा)

२. भेट्टाउनु– स्याद् स्याइ स्याबँ स्यादिबँ स्याम् (समय)

भिर्नु– खिद् खिइ खिबँ खिदिबँ खिम् (खुर्पेटो)

भोग्नु– ङ्हाँद् ङ्हाँइ ङ्हाँबँ ङ्हाँदिबँ ङ्हाँम् (दुःख)

मन्साउनु– मन्सैद् मन्सैइ मन्सैबँ मन्सैदिबँ मन्सैम् (देवता)

मर्किनु– मर्कैद् मर्कैइ मर्कैबँ मर्कैदिबँ मर्कैम् (ढाड)

मर्नु– सिद् सिइ सिबँ सिदिबँ सिम् (मान्छे)

मस्किनु– मस्कैद् मस्कैइ मस्कैबँ मस्कैदिबँ मस्कैम् (मसक्क)

मुछ्नु– च्याद् च्याइ च्याबँ च्यादिबँ च्याम् (भात)

माग्नु– ह्रिद् ह्रिइ ह्रिबँ ह्रिदिबँ ह्रिम् (मही)

माझ्नु– म्याद् म्याइ म्याबँ म्यादिबँ म्याम् (भाँडो)

मात्नु– मादिद् मादिइ मादिबँ मादिदिबँ मादिम् (जाँडले)

मात्तिनु– ओँद् ओँइ ओँबँ ओँदिबँ ओँम् (बैँसले)

मान्नु– म्हाँदिद् म्हाँदिइ म्हाँदिबँ म्हाँदिदिबँ म्हाँदिम् (ठूलोलाइ)

मार्नु– सैद् सैइ सैबँ सैदिबँ सैम् (कुखुरा)

१. मास्नु– नुद् नुइ नुबँ नुदिबँ नुम् (बिउ)

२. मास्नु– क्ष्हिँद् क्ष्हिँइ क्ष्हिँबँ क्ष्हिँदिबँ क्ष्हिँम् (बिउ)

मिच्नु– मिचिद् मिचिइ मिचिबँ मिचिदिबँ मिचिम् (साँध)

मिटाउनु– मिटेद् मिटेइ मिटेबँ मिटेदिबँ मिटेम् (काम)

मिलाउनु– ख्यहाँद् ख्यहाँँइ ख्यहाँबँ ख्यहाँँदिबँ ख्यहाँम् (राम्ररी)

१. मिल्नु– थ्होद् थ्होइ थ्होबँ थ्होदिबँ थ्होम् (साथीसंग)

२. मिल्नु– क्ष्याँद् क्ष्याँइ क्ष्याँबँ क्ष्याँदिबँ क्ष्याँम् (साथीसंग)

३. मिल्नु– ख्ह्रिद् ख्ह्रिइ ख्ह्रिबँ ख्ह्रिदिबँ ख्ह्रिम् (आपासमा)

४. मिल्नु– मिलेद् मिलेइ मिलेबँ मिलेदिबँ मिलेम् (बराबर)

१. मिसाउनु– स्योलद् स्योलइ स्योलबँ स्योलदिबँ स्योलम् (जाँड)

२. मिसाउनु– नोलद् नोलइ नोलबँ नोलदिबँ नोलम् (पिठो)

३. मिसाउनु– कोँद् कोँइ कोँबँ कोँदिबँ कोँम् (पिठो)

मुत्नु– कुँस्योद् कुँस्योइ कुँस्योबँ कुँस्योदिबँ कुँस्योम् (मुत)

मोथ्नु– लोद् लोइ लोबँ लोदिबँ लोम् (मही)

मोर्नु– म्होरद् म्होरइ म्होरबँ म्होरदिबँ म्होरम् (माँदल)

मोल्नु– सएलद् सएलइ सएलबँ सएलदिबँ सएलम् (मोल)

रगड्नु– चैँकैद् चैँकैइ चैँकैबँ चैँकैदिबँ चैँकैम् (ढुंगामा)

रजाउनु– रजेद् रजेइ रजेबँ रजेदिबँ रजेम् (भैसीलाइ)

रट्नु– रटिद् रटिइ रटिबँ रटिदिबँ रटिम् (पाठ)

रमाउनु– तोँद् तोँइ तोँबँ तोँदिबँ तोँम् (गाउँमा)

रन्किनु– रन्कैद् रन्कैइ रन्कैबँ रन्कैदिबँ रन्कैम् (तावा)

रम्नु– क्ष्यालद् क्ष्यालइ क्ष्यालबँ क्ष्यालदिबँ क्ष्यालम् (गाउँमा)

रसिनु– रद् रइ रबँ रदिबँ रम् (पानी)

१. राख्नु– थेँद् थेँइ थेँबँ थेँदिबँ थेँम् (भात)

२. राख्नु– प्रैद् प्रैइ प्रैबँ प्रैदिबँ प्रैम् (संगसंगै)

रागिनु– सुँइद् सुँइ सुँइबँ सुँइदिबँ सुँइम् (घाउ)

१. रिसाउनु– सुखद् सुखइ सुखबँ सुखदिबँ सुखम् (धेरै)

२. रिसाउनु– सुलद् सुलइ सुलबँ सुलदिबँ सुलम् (अलि)

१. रुचाउनु– ङ्हाँद् ङ्हाँइ ङ्हाँबँ ङ्हाँदिबँ ङ्हाँम् (मान्छे)

२. रुचाउनु– ङाँद् ङाँइ ङाँबँ ङाँदिबँ ङाँम् (खाना)

रुङ्नु– रुँद् रुँइ रुँबँ रुँदिबँ रुँम् (बिरामी)

रुच्नु– सुँसद् सुँसइ सुँसबँ सुँसदिबँ सुँसम् (भात)

रुनु– क्रोवद् क्रोवइ क्रोवबँ क्रोवदिबँ क्रोवम् (दुःखमा)

रेट्नु– क्रेएद् क्रेएइ क्रेएबँ क्रेएदिबँ क्रेएम् (धाँटी)

१. रोक्नु– रोक्दिद् रोक्दिइ रोक्दिबँ रोक्दिदिबँ रोक्दिम् (गाडी)

२. रोक्नु– छेक्दिद् छेक्दिइ छेक्दिबँ छेक्दिदिबँ छेक्दिम् (बाटो)

रोज्नु– रोजिद् रोजिइ रोजिबँ रोजिदिबँ रोजिम् (कपडा)

रोप्नु– रिँद् रिँइ रिँबँ रिँदिबँ रिँम् (धान)

लजाउनु– फाफेद् फाफेइ फाफेबँ फाफेदिबँ फाफेम् (धेरै)

लठ्ठिनु– मोँद् मोँइ मोँबँ मोँदिबँ मोँम् (एक्कासि)

लड्नु– प्लेद् प्लेइ प्लेबँ प्लेदिबँ प्लेम् (बाटोमा)

लर्नु– छैद् छैइ छैबँ छैदिबँ छैम् (आपासमा)

लस्किनु– लस्कैद् लस्कैइ लस्कैबँ लस्कैदिबँ लस्कैम् (दलिन)

१. लाउनु– खेद् खेइ खेबँ खेदिबँ खेम् (कपडा)

२. लाउनु– फोद् फोइ फोबँ फोदिबँ फोम् (तेल)

३. लाउनु– नोँद् नोँइ नोँबँ नोँदिबँ नोँम् (पर्म)

४. लाउनु– केँद् केँइ केँबँ केँदिबँ केँम् (अडेस)

५. लाउनु– फ्यारद् फ्यारइ फ्यारबँ फ्यारदिबँ फ्यारम् (शीरपूmल)

१. लाग्नु– ङ्हाँद् ङ्हाँइ ङ्हाँबँ ङ्हाँदिबँ ङ्हाँम् (नुन)

२. लाग्नु– म्हेरद् म्हेरइ म्हेरबँ म्हेरदिबँ म्हेरम् (जाँड)

३. लाग्नु– क्ष्यारद् क्ष्यारइ क्ष्यारबँ क्ष्यारदिबँ क्ष्यारम् (आँसी)

४. लाग्नु– म्युद् म्युइ म्युबँ म्युदिबँ म्युम् (गला)

५. लाग्नु– ख्युँद् ख्युँइ ख्युँबँ ख्युँदिबँ ख्युँम् (नाक)

लानु– भोद् भोइ भोबँ भोदिबँ भोम् (तरकारी)

१. लिनु– किँद् किँइ किँबँ किँदिबँ किँम् (सामान)

२. लिनु– फ्याद् फ्याइ फ्याबँ फ्यादिबँ फ्याम् (घुम)

३. लिनु– ख्वेद् ख्वेइ ख्वेबँ ख्वेदिबँ ख्वेम् (काखमा)

४. लिनु– फ्हैँद् फ्ह्रैँइ फ्हैँबँ फ्हैँदिबँ फ्हैँम् (अग्र अधिकार)

५. लिनु– ङैँद् ङैँइ ङैँबँ ङैँदिबँ ङैँम् (एकछिन सापट)

६. लिनु– खिद् खिइ खिबँ खिदिबँ खिम् (सापट)

लिप्नु– स्यालद् स्यालइ स्यालबँ स्यालदिबँ स्यालम् (घर)

१. लुक्नु– लोद् लोइ लोबँ लोदिबँ लोम् (कोठामा)

२. लुक्नु– क्रोँद् क्रोँइ क्रोँबँ क्रोँदिबँ क्रोँम् (ढाँडमा)

लुछ्नु– लुछिद् लुछिइ लुछिबँ लुछिदिबँ लुछिम् (झार)

लुट्नु– लुटिद् लुटिइ लुटिबँ लुटिदिबँ लुटिम् (डाँकाले)

लेख्नु– फ्ह्रिद् फ्ह्रिइ फ्ह्रिबँ फ्ह्रिदिबँ फ्ह्रिम् (चिठ्ठी)

ल्याउनु– पोगोद् पोगोइ पोगोबँ पोगोदिबँ पोगोम् (सामान)

वाक्नु– रुइद् रुइ रुइबँ रुइदिबँ रुइम् (माथि)

१. सक्नु– क्ष्हिँद् क्ष्हिँइ क्ष्हिँबँ क्ष्हिँदिबँ क्ष्हिँम् (काम)

२. सक्नु– खाँद् खाँइ खाँबँ खाँदिबँ खाँम् (काम)

सजाउनु– सजेद् सजेइ सजेबँ सजेदिबँ सजेम् (कोठा)

सड्नु– क्राँद् क्राँइ क्राँबँ क्राँदिबँ क्राँम् (फोहोर)

सताउनु– सतेद् सतेइ सतेबँ सतेदिबँ सतेम् (कुकुरले)

सम्झनु– मैँद् मैँइ मैँबँ मैँदिबँ मैँम् (आमालाइ)

सम्झिनु– सैँद् सैँइ सैँबँ सैँदिबँ सैँम् (मनमनै)

समात्नु– ख्हाद् ख्हाइ ख्हाबँ ख्हादिबँ ख्हाम् (डोरी)

सल्काउनु– त्हद् त्हइ त्हबँ त्हदिबँ त्हम् (आगो)

सराउनु– सरेद् सरेइ सरेबँ सरेदिबँ सरेम् (मान्छे)

सहनु– सैदिद् सैदिइ सैदिबँ सैदिदिबँ सैदिम् (गाली)

साट्नु– साटिद् साटिइ साटिबँ साटिदिबँ साटिम् (पिठो)

सार्नु– सार्दिद् सार्दिइ सार्दिबँ सार्दिदिबँ सार्दिम् (गोठ)

सिउनु– टुद् टुइ टुबँ टुदिबँ टुम् (भोटो)

सिक्नु– लोवद् लोवइ लोवबँ लोवदिबँ लोवम् (काम)

सिँगार्नु– छेएद् छेएइ छेएबँ छेएदिबँ छेएम् (दुलही)

१. सुक्नु– कारद् कारइ कारबँ कारदिबँ कारम् (कपडा)

२. सुक्नु– ङ्हारद् ङ्हारइ ङ्हारबँ ङ्हारदिबँ ङ्हारम् (मूल)

सुकाउनु– सोँद् सोँइ सोँबँ सोँंदिबँ सोँंम् (कपडा)

सुत्नु– रोद् रोइ रोबँ रोदिबँ रोम् (आरामसंग)

१. सुन्नु– थेद् थेइ थेबँ थेदिबँ थेम् (कुरा)

२. सुन्नु– ङेँद् ङेँइ ङेँबँ ङेँदिबँ ङेँम् (कुरा)

सुम्पनु– धरेद् धरेइ धरेबँ धरेदिबँ धरेम् (सम्पत्ति)

सुँग्नु– थाँनँद् थाँनँइ थाँनँबँ थाँनँदिबँ थाँनँम् (धुप)

१. सेक्नु– सेकेद् सेकेइ सेकेबँ सेकेदिबँ सेकेम् (मकै)

२. सेक्नु– प्लाँद् प्लाँइ प्लाँबँ प्लाँदिबँ प्लाँम् (तेल)

सेलाउनु– सिँद् सिँइ सिँबँ सिँदिबँ सिँम् (पानी)

सोध्नु– ङ्योएद् ङ्योएइ ङ्योएबँ ङ्योएदिबँ ङ्योएम् (बाटो)

सोच्नु = मैँद् मैँइ मैँबँ मैँदिबँ मैँम् (राम्ररी)

सोर्नु– सोरद् सोरइ सोरबँ सोरदिबँ सोरम् (गोबर)

सोस्नु– ङाद् ङाइ ङाबँ ङादिबँ ङाम् (पानी)

हग्नु– स्योद् स्योइ स्योबँ स्योदिबँ स्योम् (दिसा)

हट्नु– स्योवद् स्योवइ स्योवबँ स्योवदिबँ स्योवम् (पछि)

१. हान्नु– ल्हिद् ल्हिइ ल्हिबँ ल्हिदिबँ ल्हिम् (तारो)

२. हान्नु– प्रिँद् प्रिँइ प्रिँबँ प्रिँदिबँ प्रिँम् (घुस्साले)

३. हान्नु– क्ष्याद् क्ष्याइ क्ष्याबँ क्ष्यादिबँ क्ष्याम् (मार)

४. हान्नु– टिँद् टिँइ टिँबँ टिँदिबँ टिँम् भैसीलाइ)

५. हान्नु– फ्हुद् फ्हुइ फ्हुबँ फ्हुदिबँ फ्हुम् (गोरुलाइ)

६. हान्नु– प्लाद् प्लाइ प्लाबँ प्लादिबँ प्लाम् (गालामा)

७. हान्नु– तोँद् तोँइ तोँबँ तोँदिबँ तोँम् (भैसीलाइ)

८. हान्नु– ताँद् ताँइ ताँबँ ताँदिबँ ताँम् (बन्चरोले)

हार्नु– हर्दिद् हर्दिइ हर्दिबँ हर्दिदिबँ हर्दिम् (खेल)

हराउनु– म्हद् म्हइ म्हबँ म्हदिबँ म्हम् (बाख्रा)

१. हल्नु– चोँद् चोँइ चोँबँ चोँदिबँ चोँम् (भात)

२. हल्नु– थाद् थाइ थाबँ थादिबँ थाम् (लिस्नु)

हल्लाउनु– खोलोद् खोलोइ खोलोबँ खोलोदिबँ खोलोम् (औषधी)

हल्लिनु– लाद् लाइ लाबँ लादिबँ लाम् (रुख)

हस्किनु– हस्केद् हस्केइ हस्केबँ हस्केदिबँ हस्केम् (धान)

हाँक्नु– हाँक्दिद् हाँक्दिइ हाँक्दिबँ हाँक्दिदिबँ हाँक्दिम् (गाडी)

हाँस्नु– नेटोद् नेटोइ नेटोबँ नेटोदिबँ नेटोम् (मान्छे)

हिँड्नु– प्रद् प्रइ प्रबँ प्रदिबँ प्रम् (बाटो)

हुर्किनु– फारद् फारइ फारबँ फारदिबँ फारम् (केटाकेटी)

हुत्तिनु– हुत्तेद् हुत्तेइ हुत्तेबँ हुत्तेदिबँ हुत्तेम् (तल)

१. हुनु– तद् तइ तबँ तदिबँ तम् (राम्रो)

२. हुनु– काँद् काँइ काँबँ काँदिबँ काँम् (तितो)

३. हुनु– ख्योँद् ख्योँइ ख्योँबँ ख्योँदिबँ ख्योँम् (उत्तेजित)

४. हुनु– क्युँद् क्युँइ क्युँबँ क्युदिबँ क्युँम् (अमिलो)

५. हुनु– म्योँद् म्योँइ म्योँबँ म्योँदिबँ म्योँम् (समृद्ध)

६. हुनु– फैँद् फैँइ फैँबँ फैँदिबँ फैँम् (निको)

७. हुनु– खुँद् खुँइ खुँबँ खुँदिबँ खुँम् (जाडो)

८. हुनु– थुरद् थुरइ थुरबँ थुरदिबँ थुरम् (अप्ठेरो)

९. हुनु– नाँरिद् नाँरिइ नाँरिबँ नाँरिदिबँ नाँरिम् (बेलुका)

१०. हुनु– ङ्युँद् ङ्युँइ ङ्युँबँ ङ्युँदिबँ ङ्युँम् (चिसो)

११. हुनु– क्ष्युहुद् क्ष्युहुइ क्ष्युहुबँ क्ष्युहुदिबँ क्ष्युहुम् (बासी)

हुल्नु– च्युद् च्युइ च्युबँ च्युदिबँ च्युम् (कुखुरा)

हेप्नु– मैद् मैइ मैबँ मैदिबँ मैम् (मान्छे)

हेर्नु– च्योद् च्योइ च्योबँ च्योदिबँ च्योम् (आँखा)

गुरुङ आधारभूत व्याकरण, भागः ५मा प्रस्तुत गरिएको गुरुङ भाषाको सामाग्रीहरु तपाइँलाइ कस्तो लाग्यो ? कति सान्दर्भिक छ ? यसलाइ कसरी परिमार्जन गर्न सकिन्छ ? लेखन शैलि र विषयगत प्रस्तुतिमा रहेका कमि कमजोरीहरुलाइ बिद्धान पाठकहरुले मन खोलेर सल्लाह र सुझाव सहित प्रतिकृया लेख्नु होला । तपाइँको प्रतिकृया महत्वपूर्ण हुनेछ । घन्यवाद ।

चोग डीबी गुरुङ ‘तमू क्योए दे प्यक्ष्या’को लेखक हुन ।

2/22/2020

Milan Tomic

Hi. I’m Designer of Blog Magic. I’m CEO/Founder of ThemeXpose. I’m Creative Art Director, Web Designer, UI/UX Designer, Interaction Designer, Industrial Designer, Web Developer, Business Enthusiast, StartUp Enthusiast, Speaker, Writer and Photographer. Inspired to make things looks better.